ด้วงกว่างได้ถูกขนานนามว่าคือยอดนักสู้แห่งขุมเขา เพราะด้วงกว่างใช้เขาในการต่อสู้กันเพื่อแย่งชิงตัวเมียในการผสมพันธุ์ ในช่วงฤดูฝนประมาณเดือนสิงหาคม-เดือนตุลาคมกิจกรรมหนึ่งของชาวเหนือที่ได้ว่างจากกิจการไร่สวนนาก็มาเล่น"ชนกว่าง"
การละเล่นชนกว่างแมงกว่างที่นิยมนำมาใช้ในกิจกรรมนี้คือแมงกว่าง"โซ้ง" กว่างโซ้งมีลักษณะที่สวยงาม ลำตัวมีความมันวาวสีน้ำตาลแดงเข้มเขาโง้งยาวประมาณ1-2นิ้ว การละเล่นชนกว่างเป็นวัฒธรรมพื้นบ้านทางชนบทท้องถิ่นของทางภาคเหนือมานาน อาจมีมาก่อนสมัยพระนางจามเทวี ในทางภาคเหนือมีการจำแนกเอกลักษณ์ของกว่างออกเป็น 4 ประเภท คือ กว่างโซ้ง กว่างกิกว่างแซมและกว่างอีลุ้มบางครั้งจะรวมเอาด้วงชนิดอื่นที่มีเขาเข้าไปอยู่ในกลุ่มของกว่างด้วยเช่น กว่างหนวดขาวกว่างก่อกว่างงวงกว่างซาง เป็นต้น กว่างโซ้ง คือ กว่างตัวผู้ขนาดใหญ่เขายาวและหนาทั้งข้างล่างข้างบนนิยมใช้ชนกัน แบ่งออกเป็น 3 ประเภท
กว่างรัก คือกว่างโซ้งที่มีสีน้ำตาลแกมดำ
กว่างรักน้ำปู๋ เป็นกว่างที่มีสำดำสนิททั้งตัว
กว่างรักน้ำใส จะมีสีดำออกแดงน้ำตาลเล็กน้อย
กว่างกิ หมายถึงกว่างตัวผู้ที่มีเขาข้างบนสั้น (“กิ” แปลว่าสั้น) เขาบนจะออกจากหัวออกมานิด เดียว จะต่อสู้หรือชนกันโดยใช้เขาล่างงัดกัน แต่ไม่อาจ “คาม” หรือใช้เขาหนีบคู่ต่อสู้ได้
กว่างแซม มีลักษณะคล้ายกับกว่างโซ้ง แต่ตัวเล็กกว่าเล็กน้อย เขาก็สั้นและเรียวเล็ก ลำตัวสีน้ำตาลแดงกว่า กว่างแซม เขาจะสั้นเท่ากันทั้งบนและล่าง ชอบส่งเสียง “ซีๆ
กว่างแม่อีลุ้ม หรือ กว่างแม่อีอู้ด,กว่างแม่มูดหรือ,กว่างแม่อีดุ้ม คือ กว่างตัวเมียทั้ังสิ้น
กว่างหนวดขาว เป็นกว่างในตำนาน เล่าขานว่ามีลักษณะเหมือนกับกว่างโซ้ง แต่หนวดจะมีสีขาว เป็นพญากว่าง จะชนะกว่างทุกตัว
กว่างก่อ เป็นกว่างในตำนาน เช่นเดียวกับกว่างหนวดขาว เล่ากันว่า กว่างชนิดนี้ชอบอาศัยอยู่ตามต้นไม้ก่อ ลักษณะเด่นชัดของกว่างชนิดนี้คือตามตัวมีขน มีความแข็งแรงและอดทนมากกว่ากว่างโดยทั่วไป เจ้าของขัดให้ขนหลุดออกก่อนเพื่อหลอกฝ่ายตรงข้าม
กว่างงวง เป็นด้วงงวงของภาคกลาง 2 ชนิด คือชนิดที่ชอบกินหน่อไม้มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Cyrtotrachelus sp. และอีกชนิดหนึ่ง คือ ชนิดที่กินยอดอ่อนมะพร้าวมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Rhynchophorus ferrugineus ทั้งสองชนิดมีขนาดเล็ก สีดำ ตรงปากจะมีส่วนยื่นเป็นงวงและไม่มีเขากว่างชนิดนี้ไม่มีการนำมาเลี้ยงเพื่อชนกัน
กว่างซาง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Eupatorus gracilicornis เป็นกว่างขนาดใหญ่ สีของปีกออกไปทางสีครีมหรือสีหม่นมีเขา 5 เขา ข้างบนมี 4 เขา เรียงกันจากซ้ายไปขวาข้างล่างมี 1 เขา ไม่นิยมนำมาชนกันเพราะอืดอาดไม่แคล่วคล่องว่องไว ชนไม่สนุก
คุณพิเชษฐ ชัยอิ่นคำ อีกหนึ่งของความสามารถการสตัฟฟ์ด้วงกว่าง ด้วงกว่างวงจรวัฎจักร์ชีวิตจากเริ่มเป็นตัวอ่อนจนถึงดักแด้ใช้เวลาปีกว่าในช่วงเดือนกรกฎาคมถึงสิงหาคม ในช่วงฤดูฝนด้วงกว่างตัวเต็มวัยก็จะขึ้นมาจากผิวดินเพื่อมาผสมพันธุ์ในช่วง2- 4เดือนและตายในที่สุด การสตัฟฟ์จึงเป็นการเก็บความทรงจำ จำลองธรรมชาติอิริยาบถเพื่อศึกษาข้อมูลหรือสิ่งที่ได้ต่อสู้กันมาตลอด4เดือน คุณพิเชษฐ์เป็นที่รู้จักว่าเป็นมือหนึ่งของนักสตัฟฟ์แมงด้วงกว่างของกลุ่มอนุรักษ์ด้วงกว่างล้านนาด้วยกัน ติดตามชมผลงานได้ที่ Face book บัญชีชื่อ Pichet Chaiinkum
ขอขอบคุณข้อมูลและรูปภาพ
https://www.dnp.go.th/ กว่าง
คุณ พิเชษฐ ชัยอิ่นคำ (นักอนุรักษ์และสตัฟฟ์ด้วงกว่างเพื่อการศึกษา)
ติดตามผลงานได้ที่ เฟสบุ๊ค Pichet Chaiinkum